Egerialezing 2022
door Jürgen Zangenberg
In de zesde editie van de jaarlijkse Egerialezing vertelt dr. Jürgen Zangenberg, hoogleraar Antiek Jodendom en Vroeg Christendom aan de Universiteit Leiden, over het negatieve beeld dat is ontstaan van de Romeinse keizer Domitianus. Waar kwam dit slechte imago eigenlijk vandaan? Het blijkt dat niet alleen Romeinse schrijvers zich negatief uitlieten over Domitianus, maar ook vroegchristelijke historici, zoals Eusebius van Caesarea en Irenaeus van Lyon. Ze baseerden hun oordeel mede op geschriften van de ziener Johannes.
Domitianus: God op aarde of Beest uit de diepte?
Nog altijd wordt de Romeinse keizer Domitianus (r. 81-96 na Chr.) bij de ‘slechte keizers’ gerekend en als een ‘tweede Nero’ beschouwd. De tentoonstelling God op Aarde. Keizer Domitianus doet veel om dit beeld recht te zetten. Maar waar kwam dit imago eigenlijk vandaan? Auteurs als Suetonius, Tacitus en de jongere Plinius spelen daarbij een belangrijke rol. Ze hadden weinig goeds te melden over Domitianus. Maar misschien nóg invloedrijker in de eeuwen die volgden, waren vroegchristelijke historici, zoals Eusebius van Caesarea.
Johannes
Eusebius knoopte de kritiek van de Romeinse auteurs aan een visionair boek dat een zekere Johannes tegen het einde van de 1e eeuw schreef: de ‘Openbaring’ van ‘wat er binnenkort moet gebeuren’. In dit boek heeft de ziener Johannes het ook over Rome, de ‘moeder van alle hoeren’ die barst van onrechte rijkdom en met de koningen van de aarde ontucht heeft gepleegd. De ‘grote hoer’ zit op een ‘scharlakenrood beest, dat uit de onderaardse diepte is opgestegen en godslasterlijk spreekt met zijn zeven koppen en tien horens’. Weinig andere schrijvers uit de vroege keizertijd zijn zó kritisch over Rome dan deze apocalypticus uit Patmos.
Irenaeus
Al in de 2e eeuw was Irenaeus van Lyon, die zelf uit Klein-Azië stamt, ervan overtuigd dat de kwalificatie ‘het beest uit de diepte’ zinspeelt op Domitianus. Klopt deze toeschrijving? Is de ‘God op aarde’ niemand anders dan het ‘Beest uit de diepte’? In zijn lezing loopt Zangenberg de tekst van Johannes langs en vergelijkt die met literaire en archeologische bronnen uit de tijd van Domitianus. Zo wordt duidelijk dat het slechte imago van deze keizer mede bepaald werd door de vroegchristelijke literatuur.
In de zesde editie van de jaarlijkse Egerialezing vertelt dr. Jürgen Zangenberg, hoogleraar Antiek Jodendom en Vroeg Christendom aan de Universiteit Leiden, over het negatieve beeld dat is ontstaan van de Romeinse keizer Domitianus. Waar kwam dit slechte imago eigenlijk vandaan? Het blijkt dat niet alleen Romeinse schrijvers zich negatief uitlieten over Domitianus, maar ook vroegchristelijke historici, zoals Eusebius van Caesarea en Irenaeus van Lyon. Ze baseerden hun oordeel mede op geschriften van de ziener Johannes.
Domitianus: God op aarde of Beest uit de diepte?
Nog altijd wordt de Romeinse keizer Domitianus (r. 81-96 na Chr.) bij de ‘slechte keizers’ gerekend en als een ‘tweede Nero’ beschouwd. De tentoonstelling God op Aarde. Keizer Domitianus doet veel om dit beeld recht te zetten. Maar waar kwam dit imago eigenlijk vandaan? Auteurs als Suetonius, Tacitus en de jongere Plinius spelen daarbij een belangrijke rol. Ze hadden weinig goeds te melden over Domitianus. Maar misschien nóg invloedrijker in de eeuwen die volgden, waren vroegchristelijke historici, zoals Eusebius van Caesarea.
Johannes
Eusebius knoopte de kritiek van de Romeinse auteurs aan een visionair boek dat een zekere Johannes tegen het einde van de 1e eeuw schreef: de ‘Openbaring’ van ‘wat er binnenkort moet gebeuren’. In dit boek heeft de ziener Johannes het ook over Rome, de ‘moeder van alle hoeren’ die barst van onrechte rijkdom en met de koningen van de aarde ontucht heeft gepleegd. De ‘grote hoer’ zit op een ‘scharlakenrood beest, dat uit de onderaardse diepte is opgestegen en godslasterlijk spreekt met zijn zeven koppen en tien horens’. Weinig andere schrijvers uit de vroege keizertijd zijn zó kritisch over Rome dan deze apocalypticus uit Patmos.
Irenaeus
Al in de 2e eeuw was Irenaeus van Lyon, die zelf uit Klein-Azië stamt, ervan overtuigd dat de kwalificatie ‘het beest uit de diepte’ zinspeelt op Domitianus. Klopt deze toeschrijving? Is de ‘God op aarde’ niemand anders dan het ‘Beest uit de diepte’? In zijn lezing loopt Zangenberg de tekst van Johannes langs en vergelijkt die met literaire en archeologische bronnen uit de tijd van Domitianus. Zo wordt duidelijk dat het slechte imago van deze keizer mede bepaald werd door de vroegchristelijke literatuur.
